Genel Bilgiler
Yayların Tanımı
Yay, bir kuvvetin etkisi altında kaldığı zaman elastik şekil değiştirebilme özelliğine sahip mühendislik malzemelerinden imal edilen, bu şekil değiştirme esnasında enerji (şekil değiştirme enerjisi) depolayabilen, kendisine etki eden kuvvetin etkisi kalktığı zaman eski şeklini kısmen veya tamamen alabilen ve bu sırada depolamış olduğu enerjinin bir kısmını geri verebilen, makine elemanıdır.
Kullanıldığı Yerler
Yaylar yük altında, elastik şekil değiştirme özellikleri dolayısıyla enerji depolaya bildiklerinden endüstride çeşitli maksatlarla kullanılırlar. Genellikle makine parçalarını aynı konumda tutmak, darbeleri, sarsıntıları ve titreşimleri azaltmak ve parçalara hareket sağlamak amacıyla kullanılır. Yaylar çeşitlerine göre, otomatik mekanizmalarda, ölçü aletlerinde, motorlu taşıtlarda, frenlerde, mekanik saatlerde, kalıp endüstrisinde vb. yerlerde kullanılır.
Örneğin;
- Saat mekanizmalarında, tek etkili hidrolik ve pnömatik silindirlerde, v.s. enerji depolama elemanı olarak,
- İçten yanmalı motorların valfleriyle kam mili arasındaki irtibatı sağlamak, kavramalar ve frenlerde kuvvet ve hareket kontrol elemanı olarak,
- Raylı taşıtların tamponları, kara taşıtlarının aks-şasi bağlantıları ve elastik kavramalar gibi darbeli ve titreşimli yerlerde darbe ve titreşim sönümleme elemanı olarak,
- Vibratörler, sarsaklar ve elekler gibi titreşimin istendiği yerlerde titreşim elemanı olarak,
- Dinamometre ve yaylı terazi gibi ölçü aletlerinde kuvvet ölçme elemanı olarak kullanılırlar.
Yayların Sınıflandırılması
Yaylar üzerine yüklenen yükün veya kuvvetin etki ve yönüne göre sınıflandırılır. Yaylar etkiyen bu kuvvetlere göre basılmaya, çekilmeye, eğilmeye ve burulmaya çalışır. Yayları aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.
- Baskı yayları
- Silindirik helisel basma yaylar
- Dairesel kesitli telden yapılan yay
- Dikdörtgen kesitli telden yapılan yay
- Konik helisel basma yayları
- Dairesel kesitli telden yapılan yay
- Dikdörtgen kesitli telden yapılan yay
- Çekme yayları
- Silindirik helisel çekme yayları
- Çift konik helisel çekme yayları
- Burma yayı
- Disk yaylar
- Spiral yaylar
- Yassı yaylar
- Kauçuk yaylar
- Yaprak yaylar.
Yukarıda belirtilen yay çeşitleri aşağıdaki şekilde görülmektedir.
Yay Çeşitleri
Yaylar çeşitli ölçütlere göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.
Şekline göre
Yaylar dış şekillerine göre ve kullanılan malzemenin kesitine göre sınıflandırılabilirler.
Dış şekillerine göre;
- Bilezik yaylar
- Disk yaylar
- Helisel yaylar
- Helisel silindirik yaylar
- Helisel konik yaylar
- Kangal yaylar
- Silindirik yaylar
- Blok yaylar
- Çubuk yaylar
- Kovan yaylar
- Spiral yaylar
- Yaprak yaylar
Malzeme kesitine göre;
- Dairesel kesitli yaylar
- Dikdörtgen kesitli yaylar
Zorlanma şekillerine göre
Yaylar zorlanma şekillerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar;
- Burulmaya zorlanan yaylar
- Helisel yaylar (kangal yaylar hariç)
- Silindirik yaylar (blok yaylar hariç)
- Çekme ve basmaya zorlanan yaylar
- Bilezik yaylar
- Blok yaylar
Kuvvetin uygulama şekline göre
- Çeki yayları
- Bası yayları
- Kurma yayları
- Form yayları
Malzeme esasına göre
- Metalik yaylar
- Demir esaslı yaylar
- Bakır esaslı yaylar
- Nikel esaslı, özel alaşımlı yaylar
- Metalik olmayan yaylar (Kauçuk, mantar, çeşitli sıvılar ve hava vb.)
Yayların Renk Kodlaması
Yaylar renk kodlarıyla da belirtilir. Buna göre:
Hafif yük yayları = Yeşil
Orta yük yayları = Mavi
Ağır yük yayları = Kırmızı
Ekstra ağır yük yayları = Sarı
Ekstra hafif yük yaylar = Açık yeşil boyanırlar.
Yayların Standartları
Yaylar, standart makine parçaları olduğundan, çizelgelerde gerekli ölçüleri verilmiştir. İhtiyaç anında bu çizelgelerden yararlanılır. Baskı yayları TS 1440, TS 1441 ve TS 10243 de, Çekme yayları TS 1442, Disk yayları TS 1443-DIN 2093 ve Yaprak yaylar TS 582'de standartlaştırılmıştır.
Kaynaklar
- Kubanoğlu, C., 2012, Makine Elemanları, Nobel Akademik Yayıncılık
- Akkurt, M., 2000, Makina Bilgisi, Birsen Yayınevi
- Kutay, M., 2010, Elastik Yaylar
- Milli Eğitim Bakanlığı, 2011, Makine Teknolojisi-Hareket ve Kuvvet İletme Elemanları
- Yay, Wikipedia
Ürün Gruplarımız
Baskı Yayları, Çekme Yayları, Torsiyon Yayları, Form Yayları, Bant Yayları, Disk Yayları, Çanak Yayları, Kor Yayları, Kor Telleri, Kömür Yayları, Hortum Yayları, Matkap Yayları, Freze yayları, Pres Yayları, Pres Kama Yayları, Rezistans Yayları, Amortisör Yayları, Fren Körük Yayları, Vana Yayları, Süspansiyon yayları, Subap Yayları, Oto Yedek Parça Yayları, Pil Yayları, Segman yayları, Asansör Yayları, Gıda Makina Yayları, Matbaa Makina Yayları, Ambalaj Makina Yayları, Halat Gerdirme Yayları, Helezon Yaylar, Kalıp Yayları, Susta Yayları, Kaplin Yayları, Kazan Askı Yayları, Keçe Yayları , Konik Yaylar, Kuyumcu Yayları, Külah Yayı , Mandal Yayları , Kurma Yayları, Spot Yayları, Tambur Yayları, Taşıyıcı Yaylar, Transport Yaylar, Zemberek Yayları, Segmanlar, Ezme Segmanlar, Baskı Pulları, Yaylı Rondela, Kancalar, Tekstil Makina Yayları, Tekstil Yedek Parça Yayları, Ayakkabı Taban Makinası Yayları, Gezer Kafa Yayları, Çelik Yaylar, Özel Tasarım Yaylar, Bant Lazer Kesim, Tel Bükme, Tel Doğrultma, Bant Bükme.